လၢပှၤထူလံၤဖိ Aboriginal ဒီး Torres Strait Islander တနီၤအဂီၢ်န့ၣ်, လါယနူၤအါရံၤ ၂၆သီအံၤ မ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်မၤဆူးမၤဆါ လၢအစးထီၣ်ကဲထီၣ်အသးဖဲအဝဲသ့ၣ်တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအပူၤဒီး မ့ၢ်ဝဲတၢ်အိၣ်မူလီၤတဲာ်တ့ၢ်, တၢ်နုာ်လီၤဂုာ်ဆူၣ်ဒီး တၢ်သူၣ်အုးသးအုးအမုၢ်တနံၤန့ၣ်လီၤ.
လါယနူၤအါရံၤ ၂၆သီန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲအီစထြ့လယါကီၢ်အမုၢ်နံၤ လၢအဖိသဲစးတၢ်ဘျၢ, လၢအမ့ၢ်ထံကီၢ်အံၤဒီကလုာ်အမုၢ်နံၤန့ၣ်လီၤ. နာ်သက့ လၢပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, တၢ်အံၤတမ့ၢ်မုၢ်နံၤတနံၤလၢ တၢ်ကဘၣ်မၤလၤကပီၤအီၤဘၣ် ဒီး ပှၤအီစထြ့လယါထံဖိကီၢ်ဖိလၢအတမၤလၤကပီၤမုၢ်နံၤအံၤဘၣ်အနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်ဟဲအါထီၣ်ဝဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
လၢ Boe Spearim, လၢမ့ၢ်ဝဲ Gamilaraay ကလုာ်, Kooma ဒီး Murrawari ပှၤဂဲၤလိာ်ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်ဒီး ပှၤတဲလီၤတၢ်ကလုၢ်တဂၤအဂီၢ်, ဖဲမုၢ်နံၤဘူးထီၣ်ကတုၤလီၤအခါ အဝဲတူၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်သူၣ်တမုာ်သးမုာ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
Boe Spearim စံးဝဲဒၣ်, “လၢယဂီၢ်န့ၣ်, မ့ၢ်တုၤလီၤဖဲမုၢ်နံၤတဘျီ, ဖဲဂီၤခီန့ၣ်, ယတူၢ်ဘၣ်လၢအလီၤဒ်သိးယလဲၤဆူတၢ်လဲၤပာ်လီၤပှၤသံအမူးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်တ့ၢ်အသးအၢအၢသီသီန့ၣ်ယသ့ၣ်ညါအီၤ. မ့ၢ်တၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢ အတမုာ်ဘၣ် သပှၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ."
လါယနူၤအါရံမ ၂၆သီ မ့ၢ်ဝဲ ပှၤနုာ်လီၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်စးထီၣ်ဟဲနုာ်လီၤဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်ဝဲမုၢ်နံၤတနံၤဖဲအဲကလံး စးထီၣ် ယိၤထီၣ်ဝဲ Union Jack နီၣ်တယၢ်ဖဲ Sydney Cove ဖဲ ၁၇၈၈နံၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.
အီစထြ့လယါကီၢ်မုၢ်နံၤအံၤ ဘၣ်တၢ်စးထီၣ်မၤအီၤဖဲ ၁၉၃၅နံၣ် လါယနူၤအါရံၤ ၂၆သီ နာ်သက့စးထီၣ်ကဲထီၣ်ဝဲဒၣ်ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် ကမျၢၢ်နံၤသဘျ့ နံၤအိၣ်ဘှံးန့ၣ် ဖဲ ၁၉၉၄နံၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤအီစထြ့လယါဖိတနီၤ မၤလၤကပီၤအီၤလၢ အဝဲသ့ၣ် ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သး ဒီး ဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီး တံၤသကိးသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးကၣ်အီၣ်သကိးဝဲ ဘၣ်ဘံၣ်ခြူ တၢ်ဖံးတၢ်ညၣ်ကၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, လဲၤဟးလိာ်ကွဲသကိးဝဲဖဲပီၣ်လဲၣ်ကၢၢ်နံၤ မ့တမ့ၢ် ကွၢ်ကီသကိးဝဲ တၢ်ဒွဲၣ်ကပီၤထီၣ်မ့ၣ်အူဃံဃံလၤလၤသ့ၣ်တဖၣ် ဖဲမူးလၢအလီၤဆီလိာ်အသး လၢတၢ်မၤအီၤသကုၤထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲမုၢ်နံၤအံၤ တၢ်မၤစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် တၢ်ဟ့ၣ်လီၤ တၢ်ကဲထီၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိအလံာ်အုၣ်သး အမူးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ လါယနူၤအါရံၤ ၂၆သီန့ၣ် ပှၤထူလံၤဖိ Aboriginal ဒီး Torres Strait Islander သ့ၣ်တဖၣ်ထီဒါအီၤ ဒ်သိးအမ့ၢ် "Day of Mourning" တၢ်သးအုးအမုၢ်နံၤ စးထီၣ်လၢ ၁၉၃၈နံၣ်လံၤလံၤ န့ၣ်လီၤ. ပှၤအီစထြ့လယါဖိလၢ အဂ့ၢ်လိာ် တၢ်ကမၤလၤကပီၤမုၢ်နံၤအံၤ အနီၣ်ဂံၢ်ဟဲအါထီၣ်ဝဲဒၣ် ဒီး ဃ့ထီၣ်ဝဲလၢ ဒီကလုာ် အနံၤသဘျ့ နံၤအိၣ်ဘှံးအံၤ တၢ်ကသုးကွံာ်ဆူမုၢ်နံၤမုၢ်သီအဂၤတသီန့ၣ်လီၤ.
Dr Summer May Finlay, လၢအမ့ၢ် Yorta Yorta ပိာ်မုၣ်တဂၤဒီး သရၣ်မုၣ်သိၣ်လိတၢ်လၢအပတီၢ်ထီဖဲ University of Wollongong တဂၤ, ရှဲပၠးဝဲလၢ လါယနူၤအါရံၤ ၂၆သီန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကီတခါ လၢပှၤထူလံၤဖိ Aboriginal ဒီး Torres Strait Islander သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ခီဖျိလၢပာ်ပနီၣ်ဝဲဒ်အမ့ၢ် မုၢ်နံၤလၢ တၢ်စးထီၣ် မၤဂူာ်ဟးဂီၤကွံာ် အဝဲသ့ၣ်ပှၤကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်အကီၢ်ဒီး ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အဝဲသ့ၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်အလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
Dr Finlay စံးဝဲဒၣ်, “မ့ၢ်ဝဲတၢ်အဲၣ်က လုာ်ဒွဲသနူစးထီၣ်အသး, မ့ၢ်ဝဲတၢ်ကွၢ်တလီၤစးထီၣ်အသး, မ့ၢ်ဝဲဆၢကတီၢ်ဖဲ ပပှၤကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤအီၤ ထုးကွံာ်အီၤဖဲပပှၤတဝၢဒီးပကီၢ်အပူၤ ဖဲပမိၢ်ပၢ်ဖံဖုလၢပျၢၤ ဟးယီၢ်လီၤပာ်အီၤအိၣ်လံအနံၣ် ၆၅,ဝဝဝဘျဲၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. အဃိ လၢကမၤလၤကပီၤဒီး ပာ်ပနီၣ်ထံကီၢ်အံၤအဂီၢ် မုၢ်နံၤမုၢ်သီအိၣ်ဝဲအါမးလၢ ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ဃုထၢအီၤသ့, လၢပှၤ Aboriginal ဒီး Torres Strait Islander အဂီၢ် လီၤလီၤဆီဆီ မုၢ်နံၤအံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်မၤဆူးမၤဆါသ့ၣ်တဖၣ်စးထီၣ်အသး တၢ်နုာ်လီၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်အဝဲသ့ၣ်ဆဲးကဲထီၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
အဲကလံးအတၢ်နုာ်လီၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲတၢ်လီၤပျံၤလီၤဖုး လၢအီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, လၢအမ့ၢ်ပှၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢအဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တ့ၢ် တၢ်ဂုာ်န့ၢ်အဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ကျဲ, တၢ်မၤသံမၤဝီအါအါဂီၢ်ဂီၢ်, ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဆူးတၢ်ဆါသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်အဝဲသ့ၣ်အဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်နုာ်လီၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအံၤ ပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ကွၢ်တလီၤ လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ရဲၣ်လီၤကျဲလီၤပာ်မူာ်မူာ်နီၣ်နီၣ်, တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒီး ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်ပၢနုာ်လီၤအဝဲသ့ၣ်ဖဲဃိးပူၤအါအါဂီၢ်ဂီၢ်, လၢအတူၢ်ဘၣ်ဒ်ဝဲတုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ်လီၤ.
Dr Finlay ဟ့ၣ်သဆၣ်ထီၣ်ပှၤအီစထြ့လယါဖိခဲလၢာ်ကမၤလိဘၣ်ဃးအဝဲသ့ၣ်ထံကီၢ်အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, “ယဆိကမိၣ်န့ၣ် အီစထြ့လယါ မ့ၢ်ထံကီၢ်တဘ့ၣ်လၢ အမုာ်မးဂ့ၤမးတဘ့ၣ် လၢကျိၤကျဲအါဘိန့ၣ်လီၤ. ယသ့ၣ်ညါလီၤတံၢ်လၢ ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်ကဟဲဝဲဒၣ်ဖဲထံကီၢ်အံၤဒီး ကမ့ၢ်ဝဲထံဖိကီၢ်ဖိအသီ ဒီး သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ. နာ်သက့တကတီၢ်ဃီန့ၣ်, ဖဲထံကီၢ်အံၤအပူၤ ပအိၣ်ဒီးတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ လၢအတမုာ်တလၤဘၣ်ဒီး တၢ်တပာ်ပနီၣ်အီၤဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်တခါန့ၣ်လီၤ.”
Mr Spearim, အဲၣ်ဒိးထံဘၣ်ဝဲ ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးသ့ၣ်တဖၣ် ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ပှၤထူလံၤဖိ Aboriginal လၢကန့ၢ်ဘၣ်တၢ်တြီတၢ်တြၢ် ဖဲတၢ်ဃံးတၢ်စ့ၤအံၤအဂီၢ်, မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ် အဂ့ၢ်အကျိၤန့ၣ် လီၤဂာ်လိာ်ဝဲဒၣ်အသးဒီးပှၤထူလံၤဖိအတၢ်လဲၤခီဖျိအဃိန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်, “လဲၤခီဖျိဘၣ် တၢ်ဃုာ်ဆူၣ်, လဲၤခီဖျိဘၣ် တၢ်ဒုးတၢ်ယာ်, လဲၤခီဖိဘၣ်တၢ်မၤသံဂီၢ်မုၢ်ဂီၢ်ပၤ, လဲၤခီဖျိဘၣ် တၢ်လၢအလီၤဂာ်လိာ်အသး လၢအမ့ၢ်တၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်ဒီး သုးအီၤဆူ တၢ်မဲာ်ညါတၢ်ဒုးပျီ, လၢပှၤအဘီရကၠံၤနၢၤသ့ၣ်တဖၣ် တဲအီၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်ဒုးဃာ်အဒဲကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Rana Hussain မ့ၢ်ဝဲ Reconciliation Australia — အီစထြ့လယါကီၢ်တၢ်မၤဃူမၤဖိးက့ၤတၢ် ပှၤပၢဆှၢတၢ်ကရၢခိၣ်ကျၢၢ်အကရၢဖိတဂၤန့ၣ်လီၤ. Reconciliation Australia ကရၢအံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကရၢကရိလၢ အတဟံးတၢ်န့ၢ်ဘျုးဒီး ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်က့ၤမၤဃူမၤဖိးက့ၤတၢ်ဖဲအီစထြ့လယါပှၤထူလံၤဖိဒီး ပှၤအီစထြ့လယါဖိလၢအတမ့ၢ်ပှၤထူလံၤဖိဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးလၢ လါယနူၤအါရံၤ ၂၆သီ အတၢ်ဂ့ၢ်ကီအံၤ ကြၢးဘၣ်မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်လၢပှၤအီစထြ့လယါဖိခဲလၢာ်, တဘၣ်မ့ၢ်ထဲပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဘၣ်, “ယဆိကမိၣ် လၢပှၤအါဒံအါဂၤအဂီၢ်, အဝဲသ့ၣ်ကဆိကမိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ကီဒီး တၢ်သူၣ်အုးသးအုးဒီး တၢ်လီၤသးအုးသးဘၣ်ဒိအံၤ မ့ၢ်ထဲဒၣ်လၢ ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, နာ်သက့ နီၣ်နီၣ်တခီ, ပှၤတဂၤလၢ်လၢ်လၢအသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် မုၢ်နံၤအံၤ အတၢ်အရ့ဒိၣ်န့ၣ်, ကတူၢ်ဘၣ်ဝဲဒ်အမ့ၢ်တၢ်လၢအဘံဘူကီခဲတခါန့ၣ်လီၤ. လၢယဂီၢ်န့ၣ်, ဒ်အမ့ၢ် ပှၤအ့ဒံယါ သုးလီၢ်အိၣ်ဆိး အဖိတဂၤအသိး, ပအိၣ်ဒီးပနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤလၢတၢ်နုာ်လီၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်ဒီး အဲကလံးအတၢ်နုာ်လီၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်ပှၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲတယံၤဒ်ဘၣ်တၢ်ဃုထၢမၤန့ၢ်ကမျၢၢ်တၢ်ပာ်သးအပူၤန့ၣ် ဒုးနဲၣ်ဖျါဝဲလၢ အါတက့ၢ် ပှၤအီစထြ့လယါဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဲၣ်ဒိးပာ်ဝဲ Australia Day — အီစထြ့လယါကီၢ်မုၢ်နံၤ ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၂၆သီန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့, ကိးမုၢ်ဒဲးန့ၣ် အိၣ်ဝဲဒီး တၢ်ဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ်လၢ တၢ်ကဆီတလဲမုၢ်နံၤမုၢ်သီအံၤန့ၣ်လီၤ. လၢအမ့ၢ်တၢ်ဆဲးကလၤက့ၤမုၢ်နံၤအံၤအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအသိး, ပှၤအီစထြ့လယါဖိတနီၤန့ၢ် ပာ်ပနီၣ်ဝဲအီၤဒ်အမ့ၢ် “Invasion Day” တၢ်နုာ်လီၤဂုၤဆူၣ်တၢ်အမုၢ်နံၤ မ့တမ့ၢ် “Survival Day” တၢ်အိၣ်မူလီၤတဲာ်တ့ၢ်အမုၢ်နံၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၂၆သီအနံၤန့ၣ်, ပှၤထူလံၤဖိကရူၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ရဲၣ်ကျဲၤဝဲ တၢ်ဟးလဲၤထီၣ်ပာ်ဖျါသး, ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသး ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထီဒါ, မၤဝဲ မုၢ်ဆ့ၣ်ဝါထီၣ်သီတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤမူးသ့ၣ်တဖၣ် သကုၤထံကီၢ်ဒီတဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.
မူးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တၢ်ရဲၣ်ကျဲၤမၤအီၤဒ်လဲၣ်ဒီး မတၤတဂၤသ့ၣ်တဖၣ် နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်သ့လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် Dr Finlay ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ, “ဒ်သိးဒီးအမ့ၢ် တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထီဒါတခါအသိး တၢ်လဲၤထီၣ်ပာ်ဖျါသးသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်မၤအီၤဖဲကျဲခိၣ် မုာ်မုာ်ခုၣ်ခုၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢယအိၣ်ဖဲန့ၣ်အခါ ယနုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီးဖဲ တၢ်လဲၤထီၣ် ဟးထီၣ်ပာ်ဖျါတၢ်ထီဒါ လၢတၢ်မၤအီၤဖဲမဲလ်ဘၢ တဘျီခံဘျီစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ် Aboriginal ဒီး Torres Strait Islander ဟံၣ်ဖိဃီဖိမ့ၢ်ဂ့ၤ, အတမ့ၢ် ပှၤထူလံၤဖိဘၣ် အဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, မ့ၢ်ကျိၤကျဲအဂ့ၤမးတခါလၢ ဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးတပူၤဃီ န့ၣ်လီၤ. နီၣ်နီၣ်တခီ, မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ပာ်ဖျါတၢ်ဆီၣ်ထွဲပှၤ Aboriginal ဒီး Torres Strait Islander သကုၤထံကီၢ်ဒီတဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Ms Hussain စံးဝဲဒၣ် တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးအံၤဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်မုၢ်လၢ်ဒီး တၢ်ဃူတၢ်ဖိးန့ၣ်လီၤ.
“နပလၢၢ်ဘၣ် တၢ်ဝဲ တၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဃူတၢ်ဖိးဒီး မ့ၢ်လၢနအိၣ်ဘၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤတဝၢအဃိ နပလၢၢ်ဘၣ်လၢ တၢ်အံၤအိၣ်ပှဲၤဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိး သိၣ်မှံၤသ့ၣ်တဖၣ်အသိး, ယဆိကမိၣ် မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်တခါ လၢပဆၢၣ်ထၢၣ်ဖဲပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အလီၢ်ခံ ဖဲလၢအဝဲသ့ၣ် ဆီၣ်ဖျိးတၢ် လၢတၢ်ဆီတလဲမုၢ်နံၤမုၢ်သီအံၤ မ့တမ့ၢ် သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်အါထီၣ် လၢအဝဲသ့ၣ်အဂီၢ် မုၢ်နံၤအံၤအခီပညီနီၣ်နီၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.”
ဖဲ Brisbane အပူၤန့ၣ် Mr Spearim ရဲၣ်ကျဲၤမၤဝဲတၢ်လဲၤထီၣ်ဟးပာ်ဖျါသးဖဲကျဲခိၣ်တနီၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးလၢ အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်ဟ့ၣ်လီၤတၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢ အအိၣ်ပှဲၤဒီးတၢ်စိကမီၤလုၢ်ဘၢန့ၣ်လီၤ.
“ယမ့ၢ်တုၤဖဲန့ၣ်လံတဘျီ, ယတူၢ်ဘၣ်လၢယပှဲၤဒီးတၢ်စိကမီၤ ခီဖျိလၢအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်ပှၤ Blak ဖိလၢအဃံလၤအါမးသ့ၣ်တဖၣ်, ပှၤသူၣ်စၢ်သးဘီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟဲထီၣ်ပာ်ဖျါသးအါအါဂီၢ်ဂီၢ်ဒီး ဂဲၤဆၢထၢၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်ပှၤကမျၢၢ်အဂီၢ်ဒီး မ့ၢ်ဝဲ ခါဆူညါ Aboriginal စၢၤသွဲၣ်သီသ့ၣ်တဖၣ်လၢအဒုးတၢ်လၢ တၢ်တီတၢ်တြၢ်ဒီးတၢ်ထူၣ်ဖျဲးထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
ဒ်သိးဒီးအမ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်မုၢ်နံၤအံၤလၢ အမ့ၢ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးညီတခါအသိး, လီၢ်ကဝီၤကီၣ်ကးကရၢအါမး ပတုာ်ကွံာ်ဝဲ တၢ်မၤတၢ်ဟ့ၣ်လီၤ တၢ်ကဲထီၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိအလံာ်အုၣ်သးမူးသ့ၣ်တဖၣ်ဖဲလါယနူၤအါရံၤ ၂၆သီအနံၤန့ၣ်လီၤ.
Australia Day အီစထြ့လယါကီၢ် မုၢ်နံၤအံၤ ဘၣ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ် ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်ကမျၢၢ်နံၤအိၣ်ဘှံး နံၤသဘျ့တခါန့ၣ်လီၤ. အမ့ၢ်လီၤဘၣ်လၢ နွံကတၢၢ်အခါန့ၣ် ကမျၢၢ်နံၤအိၣ်ဘှံးအံၤ တၢ်မၤပှဲၤက့ၤအီၤဖဲမုၢ်ဆၣ် — မုၢ်ခီၣ်ထံးပူၤအနံၤလၢခံတသီန့ၣ်လီၤ. Dr Finlay စံးဝဲဒၣ် တၢ်မၤလီၢ်တနီၤနီၤန့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤဝဲ အဝဲသ့ၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိတၢ်ဃုထၢ လၢကမၤတၢ်မၤ မ့တမ့ၢ် ကအိၣ်ဘှံး ဖဲမုၢ်နံၤအံၤန့ၣ်လီၤ.
“မ့တမ့ၢ်လၢ Aboriginal မ့တမ့ၢ် Torres Strait Islander ပၣ်ဃုာ်သ့အမူးဘၣ်န့ၣ်, ယဆိကမိၣ် တၢ်တကြၢးမၤလၤကပီၤမုၢ်နံၤမုၢ်သီအံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဝံသးစူၤ ဟံးန့ၢ်အီၤဒ်အမ့ၢ် မုၢ်နံၤမုၢ်သီလၢ တၢ်ဖံးတၢ်မၤတၢ်အဂီၢ်ဒီး မုၢ်လၢ်လၢ နကဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါနတၢ်ကရၢကရိ လၢအပျဲနမၤတၢ်မၤဖဲမုၢ်နံၤအံၤဒီး ဟံးကဒါနံၤအိၣ်ဘှံးလၢမုၢ်နံၤအဂၤတနံၤန့ၣ်လီၤ.”
ဒ်သိးအမ့ၢ်ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိး စၢၤသွဲၣ်ခံဆီတဆီအသိး, Ms Hussain နၢ်ပၢၢ်ဝဲ ဘၣ်မနုၤ ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိးအါမး အဲၣ်ဒိးမၤလၤကပီၤအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်ပှၤထံဖိကီၢ်ဖိအသီအံၤလဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
နာ်သက့ တချုးလၢ ပထံၣ်အီၤဒ်ကျိၤကျဲလၢ တၢ်မၤလၤကပီၤအီၤတခါဒ်ဘၣ်န့ၣ် ဘၣ်ဃး ပကီၢ်အံၤ အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအမ့ၢ်အတီန့ၣ် အဝဲနာ်လၢ ပှၤအီစထြ့လယါဖိခဲလၢာ် အလီၢ်အိၣ်လၢ အကဘၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်တဲသကိး လၢအပှဲၤဒီးတၢ်သညူးသပှၢ်န့ၣ်လီၤ.
“ယဆိကမိၣ် ပကဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်တဲသကိးအံၤဒီး ဝံၤန့ၣ် ပတဲသကိးဘၣ်ဃး မုၢ်နံၤဖဲလဲၣ်တနံၤလၢပအဲၣ်ဒိးမၤလၤကပီၤ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤခဲလၢာ်ဒီး ပာ်ပနီၣ်အီၤခဲလၢာ် ဒီး ဟဲပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးတပူၤဃီန့ၣ်လီၤ. မုၢ်နံၤဖဲလဲၣ်တနံၤ လၢအမၤဃူမၤဖိးပှၤခဲလၢာ်အံၤ မ့ၢ်မုၢ်နံၤမနုၤလဲၣ်န့ၣ် နသ့ၣ်ညါအီၤလီၤ.”
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ australiaexplained@sbs.com.au အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
